Relaties; een onderwerp waar ik maar zelden genoeg van krijg. Zowel privé als in mijn vak ben ik eindeloos gefascineerd door onderlinge verhoudingen. Tussen allerlei soorten mensen; vaders, dochters, moeders, vrienden en natuurlijk - geliefden. Maar ook de relatie tussen vrienden en hun kat of hond bezie ik met interesse.
Deze relatie-fascinatie is niet alleen onwijs nuttig (lees: essentieel) in mijn vak als haptotherapeut, het is ook de reden dat ik begin dit jaar een opleiding tot haptonomisch relatiebegeleider, ofwel relatietherapeut, heb afgerond. Hoog tijd om eens dieper in dit onderwerp te duiken!
Samen dragen
Relaties hebben we aan de lopende band en zijn er in alle soorten en maten; familierelaties, werkrelaties, vriendschapsrelaties, liefdesrelaties, open relaties... - noem maar op. Ook als er in traditionele zin geen sprake van een relatie is, kunnen we vaak tóch nog van een relatie spreken. Relaties gaan namelijk over hoe we ons tot onze omgeving - en dus de andere mens - verhouden, dus ook als we iemand liever op afstand houden zijn we in zekere zin aan het relateren.
We hebben lief binnen relaties, vechten binnen relaties, vrijen binnen relaties, worden geraakt binnen relaties, wederzijds beïnvloed, voelen ons alleen of samen binnen relaties... Ja, relaties zijn bij uitstek het speelveld van gevoelens en dus wezenlijk binnen elk mensenleven én de haptonomie.
De wederzijdse beïnvloeding die we ervaren in relaties is niet iets slechts. Het ligt aan de wortels van onze menselijkheid om ons door de ander te laten raken. Het is een manier om het leven samen te dragen en daarmee de last en het lijden voor elkaar te verlichten. Afgeleid van re- (“opnieuw”) + ferre (“(ver)dragen"), is dan ook de letterlijke betekenis van het woord relatie dat we elkaar (elke keer) opnieuw dragen en verdragen. Dat we als het ware een bedding vormen voor en met elkaar. En als dat moeilijk gaat - dat we op zoek gaan naar manieren om elkaar weer te kunnen of willen (ver)dragen.
Ik schrijf 'willen', omdat er met relateren in de traditionele betekenis van het woord een zekere keuze gepaard gaat. Een relatie gezond houden gaat namelijk niet vanzelf en als alles wel vanzelf lijkt te gaan, mag je je afvragen of er wellicht belangrijke gevoelens toegedekt blijven om de lieve vrede te bewaren. Nee, een relatie vraagt om commitment van beide partijen, om zorg, aandacht en communicatie.
Mijn, dijn en het pad van zelfonderzoek
Belangrijk binnen de haptonomie, is het begrip van 'mijn en dijn'. Met andere woorden; wat is van jou en wat is van de ander? En dan heb ik het niet over spullen. Nee, essentieel binnen een gezond functionerende relatie is enige kennis te hebben van welke gevoelens, gedachten, aannames, gedragingen etc. van jezelf zijn en wat van de ander is.
Het gaat er daarbij niet om de verbinding tot in de puntjes te analyseren en uit elkaar te trekken. Een onmogelijke klus bovendien, want we beïnvloeden elkaar voortdurend, en soms wordt jouw pijn mijn pijn, jouw geluk mijn geluk. Doch, een helder en voelend inzicht in je eigen emoties, geest, gedragingen, pijnpunten en triggers maakt het een stuk makkelijker om een relatie gezond te houden. Want wie zichzelf (en zijn geschiedenis) kent, kan verantwoordelijkheid nemen voor zijn aandeel binnen een situatie, zijn eigen 'vuilnis' doorvoelen en opruimen en gaat dus niet als vanzelf zijn gif bij de ander spuwen; een veelvoorkomende oorzaak van conflicten. Een zichzelf-kennend persoon, daarentegen, heeft sneller door wanneer oude gedragingen of patronen mee gaan spelen in een huidige relatie - en dat is vaker dan ons lief is. Zo projecteren we, als we (intiemer) contact aangaan, onbewust en ongewild eigenschappen van onze verzorgers - met de bijbehorende verlangens en verwachtingen typerend binnen deze relatie - op onze vrienden of geliefden. We vullen dan een plaatje in en zien de andere persoon niet meer helder voor wie hij of zij werkelijk is. Ook binnen een therapie-traject gebeurt dit soms, waarbij we spreken van overdracht (gevoelens of personages uit het verleden die de cliënt op de buitenwereld/therapeut projecteert) en tegenoverdracht (het onbewust meegaan van de therapeut in de overdrachtsgevoelens). Een fenomeen/begrip dat ooit door Sigmund Freud (1856-1939) is geïntroduceerd en tot op heden nog steeds veelvuldig gebruikt wordt in de psychotherapie.
Door meer zicht op bovengenoemde projecties te hebben, kunnen we onze gevoelens en interpretaties eerder inzien en wordt het tevens makkelijker onze automatische (afwerende) reacties bij te sturen en te communiceren in plaats van uit te halen. Daarmee is niet alleen veel ellende te voorkomen; het baant de weg vrij naar een authentieke ontmoeting en diepere verbinding met onszelf en onze geliefden.
Dit pad van voelend zelfonderzoek en ons kwetsbaar op durven stellen vraagt om een flinke dosis moed, nieuwsgierigheid, mildheid en openheid richting onszelf. Geduld bovendien. Zelfinzicht verkrijgen we niet binnen één dag. Onszelf leren waarnemen, ontdekken en blootgeven is een levenslang proces. Maar wel een die komt met een gouden randje. Zo komen we via deze letterlijke ontdekkingstocht steeds dichter bij ons 'ware' zelf en dat maakt gelukkig, geeft vertrouwen. Bovendien zorgt zelfinzicht voor een toenemend empathisch vermogen, omdat wat je binnen jezelf ziet, makkelijker in een ander te herkennen is, met meer begrip en verbinding tot gevolg.
Vrijheid versus verbinding
Je zou zeggen dat we allemaal op zoek zijn naar meer verbinding in onze relaties. En verbinding brengt inderdaad vaak fijne gevoelens teweeg. Echter, zoals mijn lievelingsdocent weleens zei: het wordt lastig nog je eigen broodjes te smeren, als iemand continu bij je op schoot zit. Dat gaat op den duur wringen. Een van de grootste struikelblokken binnen een relatie, is dan ook het spanningsveld tussen vrijheid (autonomie) en verbinding, ofwel alleen versus samen. Ideaal gezien zijn beide in balans en is er zowel tijd voor alleen én samen, maar in de praktijk wil dat nog weleens anders lopen.
Geraak je in de verbinding bijvoorbeeld (te) veel en vaak op samen - omdat het wellicht zo verslavend fijn is, veilig voelt met de ander of je bang bent om alleen te zijn - dan kan dat tot symbiotische verst(r)ikking leiden. Op zich niks mis met vaak samen willen zijn; sommige mensen gedijen heel goed bij veel samen doen. Maar het kan ook maken dat je je verliest in het 'wij', op de vlucht bent voor je eigen gevoel en dus op gegeven moment niet meer goed weet wat je zélf voelt of wilt. Waar begint de ander en houd jij op - en omgekeerd? Hoe zit het binnen zo'n relatie met eigen gevoelens, verlangens en gedachten? Het kan dan interessant en gezond zijn om eens wat vaker iets voor jezelf te doen, om zo in contact te blijven (of komen) met je eigenheid en ruimte te maken voor wezenlijk zelfonderzoek. Deze beweging zie je ook vaak gebeuren na een scheiding, wanneer mensen gedwongen vaker alleen zijn en oude hobby's of vrienden oppakken of juist hele nieuwe dingen gaan uitproberen, experimenteren. Op zoek naar zichzelf, omdat ze zichzelf zijn 'kwijtgeraakt' in de relatie.
Omgekeerd kan het ook gebeuren dat de balans in de relatie doorslaat naar teveel autonomie. Daar waar twee individuen erg op zichzelf, hun eigen wensen en verlangens gericht zijn - of misschien teveel van elkaar verschillen -, kan het lastig zijn elkaar nog te vinden. Ofwel het risico lopend niet jezelf, maar de ander kwijt te raken in de relatie. Dit wil ook nog weleens gebeuren wanneer er kinderen in het spel zijn en er tussen alle slaapgebrek, sportclubjes, werk en vrienden door simpelweg te weinig tijd en ruimte is om nog echte aandacht voor elkaar te hebben. Met een beetje geluk - maar ook de nodige zorg en inspanning - is deze fase slechts van tijdelijke aard en komen twee mensen in een nieuwe fase wél makkelijker tot elkaar. Simpelweg omdat er meer tijd en ruimte ontstaat. Gebeurt dat om wat voor reden dan ook niet, leidt een dergelijke situatie van langs elkaar heen leven uiteindelijk vaak tot een (echt-)scheiding. Ofwel wanneer de kinderen - het laatste bindmiddel - de deur uit zijn, ofwel al eerder wanneer een van beide een ander treft of de ellende en het gemis te groot worden. Het zit namelijk wel in de aard van de mens om diepe verbinding te verlangen. Het is, net als veilige aanraking, een eerste levensbehoefte.
Vrijheid in verbinding
'Is het überhaupt mogelijk om tot een gezonde balans tussen vrijheid en verbinding te komen?', kun je je afvragen. Een dergelijke balans is inderdaad een behoorlijke uitdaging, maar niet onmogelijk. Echter is het - zoals met de meeste dingen in het leven - soms wenselijk of zelfs noodzakelijk om er wat hulp bij te krijgen; van een relatietherapeut bijvoorbeeld. Komen twee mensen samen in mijn praktijk, dan help ik ze onderzoeken en ervaren hoe het met hun verbinding zit; waar het wellicht al lekker loopt, waar het vaak mis gaat en hoe het in zo'n geval eventueel anders te doen. Verbinden gaat dan over samen bewegen - letterlijk voelbaar gemaakt in gezamenlijke beweeg- en oefenvormen. Samen verbinden kun je ook opnieuw leren. Door je bijvoorbeeld weer iets meer op de ander te richten - in een behulpzame daad, maar misschien ook door letterlijk vaker uit te reiken in aanraking of gevoel. "Meer gevoel te hebben voor de ander", zeggen we dan in de haptonomie. Voor anderen zal gelden dat ze zich juist iets mínder op de andere persoon mogen richting en meer bij zichzelf mogen voelen en blijven. Bij teveel aandacht op de andere persoon, kan je partner zich verstikt gaan voelen. Voor een gezonde verbinding geldt namelijk dat je minstens evenveel bij jezelf bent als bij de ander. Dit is geen vuistregel en kan op verschillende momenten fluctueren - het kan bij tijd en wijle heerlijk zijn je in de ander te verliezen. Maar als je structureel op de ander - je partner, je moeder, je zoon.. - en zijn verlangens gefocust bent, of omgekeerd alleen op je eigen verlangens, ontstaat er een disbalans. En een gezonde balans is essentieel voor elke relatie om te kunnen slagen. Dat betekent dus ook een balans tussen alleen en samen, op jezelf en op de ander. Als die balans er is en er dus ruimte is voor zowel jouw eigenheid als het gezamenlijke belang, dan is het mogelijk te verbinden in vrijheid - omdat jullie het allebei willen. Je kunt je dan ook vrij voelen, zonder helemaal het lijntje met je geliefde te verliezen.
Soms komen mensen er in hun gezamenlijke zoektocht achter dat ze liever van hun commitment tot elkaar afzien, omdat het gewoonweg niet meer 'werkt', teveel energie vraagt of het vertrouwen onherstelbaar beschadigd is. Een dergelijke conclusie gaat vaak met veel pijn gepaard (zie ook mijn blogs over liefdesverdriet en loslaten), maar kan daarnaast voor de nodige ruimte en opluchting zorgen. Hoewel we een beëindigde relatie in onze maatschappij als 'mislukt' neigen te zien, kan het juist iets positiefs zijn wanneer twee mensen elkaar los durven te laten en weer eigen richting kiezen. Kiezen voor geluk betekent soms de ander verlaten, teneinde terug te kunnen keren bij jezelf en jou niet te verlaten.
Afsluitend kan ik zeggen dat het ook voor mij persoonlijk zoeken is naar balans in mijn relaties, waaronder de relatie met mezelf. Zijnde een introvert persoon, die behoefte heeft aan diepe verbinding, maar er tegelijk soms wat vermoeid van kan raken én graag en veel op zichzelf en in stilte is, moet ik slimme keuzes maken. Dat betekent voor mij soms wat minder sociale afspraken inplannen, ook al liggen er allerlei gezellige opties op de loer - zeker in een stad als Amsterdam. Of: iets minder vaak met een geliefde afspreken dan ik misschien geneigd zou zijn, zodat ik ook nog ruimte heb om op mijn eigen billen te zitten, en dat te beoefenen. Omgekeerd mag ik af en toe wat vaker uit mijn comfortabele eenmansschip kruipen en mijn ruimte - alsook het roer - delen. Iets wat me de laatste jaren gelukkig steeds makkelijker afgaat en wat tot veel nieuwe vervullende verbindingen, alsook verdieping van oude verbindingen heeft geleid.
Een kostbaar genot voor mij ten slotte, is om sámen alleen te kunnen zijn. Dat is voor mij de ultieme vrijheid in verbinding. Dat je niks tegen elkaar hoeft te zeggen, samen in stilte kan wandelen, mediteren, je boekje kan lezen..., af en toe even in elkaars voet of hand knijpt en uiteindelijk toch honderduit praat, niet omdat het moet, maar omdat het kan. Vrij om samen helemaal jezelf te zijn.
Meer weten over haptotherapie of nieuwsgierig naar wat haptonomie voor je relatie kan betekenen? Kijk op www.wezenlijkvoelen.nl #haptotherapie #relaties #relatietherapie #Amsterdam