Boosheid, een emotie waar ik sinds jaar en dag een wat lastige, maar interessante relatie mee heb en die een week geleden weer kortstondig de kop opstak.
Als kind mocht ik niet boos zijn van mijn ouders - mijn mede-gezinsleden waren al boos voor 10, míjn specialiteit was lief zijn - later als jongvolwassene mocht ik vaak niet boos zijn van mezelf. Ik ging door het leven zowel bang om anderen boos te maken, als om zelf boos te worden. Immers, het uiten van mijn eigen boosheid zou hoe dan ook een orkaan aan andermans boosheid ontketenen en mij onmachtig, verslagen en alleen achterlaten. Een ongelukkige pech uit mijn kinderjaren, die diep verankerd raakte in de overtuiging dat ik inderdaad beter niet boos kon worden. Het resultaat? Vele meters op mijn tenen lopen en me vanbinnen op lopen vretend, gecombineerd met een frustratie en chagrijn richting mijn nietsvermoedende medemens. Want uiten? Uhh.. nee.
Of ik nu als vermijdende, passiefagressieve zeikerd door het leven ga? Gelukkig niet! Of althans - niet de hele tijd. Want via de haptonomie kwam ik in aanraking met het belang van deze vitaliserende emotie en leerde ik op gezonde wijze met mijn eigen boosheid om te gaan. Leest mee!
Boosheid als vitaliserende en intelligente krachtbron
Wat het toelaten en voelen van boosheid vanuit haptonomisch oogpunt zo belangrijk maakt, is dat het ons verbindt met een innerlijke oerkracht. Wie boos is kan voelen dat er in deze emotie een immense bron van energie schuilgaat. Een voorwaartse en doelgerichte kracht ook, die ons tot actie aanspoort - het schrijven van deze blog bijvoorbeeld. Boosheid vitaliseert, boze mensen krijgen dingen gedaan. En moet je iets gedaan krijgen? Dan helpt het soms om je even flink 'boos te maken'. Als ik boos ben marcheer ik als vanzelf twee keer zo snel door de straten en bij het schrijven van een boze e-mail hoor ik mezelf opvallend hard op het toetsenbord rammen en zie ik tegelijk alle nuance uit mijn woorden verdwijnen. Het is een emotie die je door je aderen kan voelen gieren en de lichaamstemperatuur flink opvoert - we zeggen niet voor niets dat iemand witheet van woede, kokend of razend is.
Naast de vitaliserende eigenschap van boosheid, zit de waarde van deze emotie ook in de intelligente boodschap die het voor ons heeft. Boosheid is bij uitstek een emotie die ons op onze ruimte en grenzen wijst. Er staat als het ware iets in ons op als we boos zijn, een oprichting die je ook fysiek kunt waarnemen; we gaan letterlijk wat rechterop staan als we boos zijn. Boosheid zorgt er zo voor dat we feitelijk meer ruimte innemen en zichtbaarder worden. Zodat mensen niet om ons - en onze belangen en wensen - heen kunnen, "tot hier en niet verder".
In zoveel energie schuilt ook een zeker gevaar, immers wanneer niet op gezonde wijze gereguleerd, kan woede doorslaan in agressie en een vernietigend spoor achterlaten, zowel in de menselijke binnen- als de buitenwereld. Het is derhalve de kunst om boosheid niet te laten imploderen, noch te laten exploderen. Om dit beter te begrijpen, is het belangrijk om een haptonomisch onderscheid tussen twee soorten boosheid te maken.
Onverbonden boosheid
Vanuit de haptonomie zien we dat er boosheid is die op verbinding ofwel op samen gericht is en een boosheid die naar isolatie neigt ofwel tegen de ander gericht is. Dit onderscheid zit niet zozeer in hoe de boosheid aanvoelt - want de energie van boosheid in ons lijf is algeheel hetzelfde - maar in hoe we ermee omgaan.
Laten we beginnen bij het tweede type boosheid, de geïsoleerde of onverbonden boosheid.
Vanuit haptonomisch oogpunt zien we dat deze boosheid vermengd is met angst (zich namelijk aan de linkerzijde van de emotie-cirkel bevindend), en vanuit angst bewegen we van nature niet vooruit richting verbinding, maar achteruit richting isolatie. Samen met boosheid zorgt dat voor de typische vooruit-beweging (boos), gecombineerd met een terug-beweging (angst), in haptonomische termen ook wel fight genoemd. In communicatie uit zich dat niet in een verbonden 'dit is belangrijk voor mij', of: 'dit vind ik niet leuk' -boodschap, maar in passieve sneren en andere niet verbindende uitingen van onvrede - tot pure agressie aan toe.
We kunnen fight dus omschrijven als ingehouden of onderdrukte boosheid, waarin we een passieve en actieve ofwel agressieve variant kunnen onderscheiden, die elkaar ook wel afwisselen. In passieve of ingehouden vorm wordt de vitale energie van deze emotie in het lijf opgesloten, alwaar het voor fysieke spanning en een gevoel van onvrede en frustratie zorgt. Mensen die hun boosheid op deze manier onderdrukken, zullen vaker chagrijnig zijn, klagen (vaak niet naar de desbetreffende persoon zelf) en/of hun boosheid indirect door laten schemeren in de vorm van snauwen. Dit heeft niet alleen een negatieve weerslag in ons lijf, maar ook op onze relaties. De ander kan bij een sneer vaak weinig anders dan terug sneren of ontwijken, omdat de verbindende beweging in de communicatie ontbreekt. Ook kan de andere persoon gaan merken dat de passief boze persoon zich terughoudt, wat invloed heeft op de kwaliteit van verbinding.
Nog schadelijker voor onze relaties is de actieve ofwel agressieve variant van fight, waarbij de vitale energie van boosheid zich niet vanbinnen vastzet of naar binnen keert (in bijvoorbeeld zelfverwijten), maar naar buiten gericht is, op een uiterst onverbonden wijze. In een dergelijke situatie kan boosheid leiden tot verbaal of zelfs fysiek geweld en dus veel schade aanrichten. Mensen die op deze manier hun razernij botvieren, laten zich vaak meeslepen door de emotie en hebben het niet meer in de hand. Men krijgt het zwart voor de ogen en verliest zijn zelfbeheersing. Veel mensen zijn om die reden bang voor hun eigen boosheid, voor hun eigen kracht en de potentiele impact ervan.
Als niet passief of agressief, hoe dan wel met boosheid om te gaan en de gezonde middenweg te vinden, zodat we tevens van deze krachtige emotie kunnen profiteren?
De weg naar verbonden boosheid
Zoals met alle emoties, zit de sleutel in een gezonde omgang ermee in het bewust waarnemen ervan. En niet alleen in ons hoofd - je zult merken dat boosheid een specifieke en ongenuanceerde gedachtestroom op gang brengt - maar ook en vooral zintuigelijk in ons lijf. We moeten zogezegd verbinden met onze eigen boosheid, de sensaties die het met zich teweeg brengt waarnemen, de emotie voelen en erbij aanwezig durven blijven. Dit vraagt moed en ook een zekere training - om de lijfelijke sensaties te gaan herkennen bijvoorbeeld.
Na het opmerken van de boosheid in je lijf, is een volgende stap richting verbonden boosheid het in contact brengen van je gevoelens met de andere persoon. Het kan vaak nuttig zijn wat tijd te laten tussen de eerste en de tweede stap, zodat je meer ruimte hebt om eerst zelf bewust met je boosheid te verbinden. Bovendien kan de energie van de boosheid zo heftig voelen, dat communiceren - anders dan met vuisten - lastig wordt. Het kan in deze fase waardevol zijn om - behalve het erkennen en toelaten van de boosheid - letterlijk wat ruimte voor jezelf te nemen. Door je even terug te trekken (in een andere ruimte of in jezelf) en in de emotie te "branden", ofwel het te doorvoelen zonder verbale of fysieke actie te ondernemen. Het kan daarbij fijn zijn je lijf te bewegen, om alvast iets van de grote hoeveelheid energie te ventileren.
Hoe vervolgens je boosheid en de aanleiding ervan met de ander te delen op een manier die tot meer verbinding en begrip, in plaats van tegenverwijten en ruzie leidt? Dit doe je door je gevoel te verbinden met je gezonde verstand en vanuit je eigen beleving (de ik-persoon) niet alleen te delen over je boosheid, maar ook over je onderliggende behoeftes. Je kunt dit uiteindelijk laten volgen door een vraag, waarin je niet alleen je aannames kan checken, maar ook ruimte kan laten voor de ander om zijn/haar gevoel te delen. Je mag in je eigen stuk uiteraard vertellen wat je vervelend vond aan de situatie, maar met de nadruk op hoe het voor jou was, in plaats van op wat de ander verkeerd deed of anders had moeten doen.
Een dergelijke omgang met boosheid leidt vaak zelfs tot méér en sterkere verbinding. Het is immers heel belangrijk dat we binnen onze relaties voor onze grenzen en belangen kunnen opkomen. Dat we kunnen zeggen: dit is wat belangrijk voor mij is - en daar eventueel zelfs om te kunnen vragen in een volgende stap. Op deze manier laten we onszelf aan de ander zien - één van de voorwaarden van verbinding - en kan boosheid je helpen de ruimte en aandacht te krijgen die je verdient.
Het ultieme belang van bewustzijn en zelfonderzoek
Tot slot wil ik nogmaals het belang van bewustzijn benadrukken. Op de emoties in je lijf, op je handelingen, je motieven, aannames, behoeften.. noem maar op. Want alleen als we het bewust opmerken, kunnen we gezonde keuzes maken en neemt de emotie - of het leven - ons niet over.
Het is daartoe belangrijk een zekere 'bodem' te ontwikkelen, waarin je de emoties als het ware kunt dragen. Dat begint bij het vertragen en voelen van je eigen fysieke lijf én dus het trainen van je bewustzijn, door te mediteren bijvoorbeeld - het in stilte zitten of liggen en luisterend waarnemen van je gedachten, gevoelens en lijfelijke sensaties. Want hoewel het soms voelt alsof we versmelten met onze emoties, zijn we onze boosheid of andere emoties niet, maar voelen we ze. Ook een bewuste wandeling in de natuur kan zich mooi lenen voor dit soort bewustzijnstraining - doe wat bij jou past, maar probeer ook eens iets nieuws uit.
Durf tot slot ook eerlijk te kijken naar wat je boosheid of irritatie je te vertellen heeft en gaat dat echt over deze situatie of haakt het daarnaast op iets ouds in? Het is natuurlijk mooi dat er zo nu en dan iets in je opstaat om je belangen te behartigen, maar als je de hele dag door geïrriteerd je grenzen aan het bewaken bent, is er mogelijk iets anders en diepers aan de hand. Neem de tijd om inzicht te creëren in jouw relatie met boosheid en ruimtegebruik. Ga eens na, in welke situaties voel jij je vooral boos? En welke thema's worden hier aangeraakt? Herken je dit misschien uit vroegere situaties? Soms reageren we op huidige situaties vanuit de ogen van het boze kind dat nog altijd ergens in ons allen schuilt. Het kind dat niet precies gekregen heeft wat hij nodig had. Als we dat niet door gaan krijgen, onze boosheid niet in het licht weten te brengen en de onderliggende behoeften niet erkennen en benoemen, lopen we het risico anderen van ons te vervreemden en zo ook in het heden niet de verbinding en warmte te vinden die we als mensen zo verlangen.
Wie al met al meer in verbinding met zijn eigen boosheid komt en het een vrij doch verbonden podium durft te geven, zal merken dat hij zich een stuk vitaler gaat voelen. Men gaat zo profiteren van de vitale levensenergie die er in boosheid besloten ligt. Niet alleen omdat je in jouw authentieke vorm zichtbaarder voor de ander bent geworden, maar vooral omdat je zichtbaarder voor jezelf bent geworden en je eigen grenzen en behoeften hebt willen erkennen. Zo ben je niet langer kostbare energie kwijt aan het onderdrukken van je gevoelens, maar kunnen ze vrijuit stromen en je op intelligente wijze jouw unieke weg in het leven tonen.
Meer ontdekken over haptonomie, jouw unieke relatie met boosheid en het in verbinding brengen ervan? Kijk op www.wezenlijkvoelen.nl, neem contact op voor haptotherapie in Amsterdam Westerpark of vind een haptotherapeut bij jou in de buurt!